Onder het dictaten-bewind van Janmaat heeft bij de CD daadwerkelijke kaderopbouw, politieke vorming en praktisch overleg nauwelijks plaatsgevonden. Werving, wellevendheid, bereik- en aanspreekbaarheid, medezeggenschap, wederzijdse verantwoording, ledenbinding: je hoeft er niet om te komen bij deze club, het lijkt er vrijwel onbekend. Afspraken nakomen is er niet geliefd. Het persoonlijke, mandataire gewin staat al teveel voorop. Van partijuitbouw is geen sprake geweest bij de CD, terwijl Janmaat wel reeds acht jaar onafgebroken voor de CD in de Tweede Kamer zat en daarmee tot en met de gelegenheid heeft gehad daar alle moeite voor te doen. Of ging het hem slechts om een riante pensionering in plaats van het dichterbij brengen van de verwezenlijking van politieke doelstellingen, of toch op z'n minst het uitdragen van maatschappelijke denkbeelden en het verwerven van aanhang daarvoor ? De CD lijkt onder het praktisch absolute bewind van Janmaat opzettelijk klein gehouden te zijn. Effectieve worteling in de samenleving waardoor mensen openlijker voor hun politieke overtuiging en maatschappelijke opvattingen uitkomen, deelneming aan verkiezingen geen punt is en grote demonstraties te houden zijn, is niet bereikt.

Janmaat in zijn latere jaren heeft ervoor gezorgd dat de CD een vergaarbak van passieve leden en opportunisten geworden is, de goeden niet te na gesproken, en dat het politieke program bestaat uit een samenraapsel van wat populistische voorstellen zonder enig stramien. Binnen de club heerst de zwijgplicht, benauwd als de meesten zijn om enige op- of aanmerking te maken en daarmee uit de gratie te geraken en verwijderd te worden bij deze als een slecht familiebedrijf bestuurde schijnvereniging. De partijleiding kon zich heel wat schoffering veroorloven. Serieuze toetsing van het beleid van het dagelijks bestuur vond nooit plaats; er werd geen kans toe gegeven. De verdeling van macht en middelen tussen de diverse partijorganen is zeer onevenwichtig. Feitelijk beslist alleen het dagelijks bestuur en wel zijn voorzitter. Delegatie en discussie waren hem een gruwel. Het hoofdbestuur was voor de leiding zodanig manipuleerbaar dat het slechts diende als raad van bevestiging en royement. De partijstatuten werden zelden behoorlijk nageleefd en wie er wat van zei, kon eigenlijk wel meteen z'n biezen pakken. Met deze praktijken is de organisatie moedwillig in gevaar gebracht.

Naast het slechte interne bestuur was er ook naar politieke inhoud weinig vreugde aan de CD te beleven. Hier zij wel gezegd dat Janmaat als geen ander, op unieke onnavolgbare wijze de ombouw tot een multiculturele samenleving gehekeld heeft, wars van alle extreme tegenwerking en bedreiging. Hiervoor niets dan lof. Maar daar bleef het bij. Noch aan de nationale belangen vanuit een fundamentele stellingname, noch aan een centrumdemocratische sociaal-economische visie heeft de Kamerfractie zich iets gelegen laten liggen. Janmaat zelf ziet ook niets in het woord 'centrumdemocraten' en noemt zijn partij slechts 'CD', de enige aanduiding voor de partij bij de registratie voor de Europese verkiezingen. Zijn bij het publiek de opvattingen van de CD bekend geworden inzake volkshuisvesting, onderwijs of sociale zekerheid, om enige beleidsterreinen te noemen ? De burger is geen zicht gegeven in waar de CD verder voor staat, behalve dat Nederland vol is. Laat staan dat die begreep wat de maatschappelijke vooruitzichten zouden zijn als de CD meer invloed had gekregen. Misschien een extreemrechts beleid volgens Thatcher ? Daardoor kon bij de kiezers het beeld van een overbodige, boer Koekoek-achtige partij ontstaan, waar men weinig boodschap meer aan had. Ofschoon steeds gevonden werd dat onze stroming door de CD in het parlement vertegenwoordigd was, is daar in de praktijk weinig van te merken geweest. Uitgeblonken werd er in afwezigheid; zijn ze ooit door de media betrapt op het bijwonen van een commissievergadering ? Door stemgedrag en optreden van de Janmaat-CD in de Tweede kamer lijkt het in de publieke opinie, of de nationaalgezinden, die allen over één kam worden geschoren, een soort uiterst rechtse, irritante vleugel van Bolkestein vormen die gemist kan worden als kiespijn. De steeds grotere verkiezingsnederlagen werden zo voorspelbaar als wat. Die slechte, eenzijdige profilering is nooit de bedoeling geweest van de initiatiefnemers en actieve medewerkers bij de oude Centrumpartij, en daarna van anderen die zich om idealistische redenen voor de stroming wilden inzetten.

Voor het publieke debat in ons land behoefde de politieke elite zich al met al weinig zorgen te maken vanwege de armetierige oppositie bestaande uit de Janmaat-CD. Janmaat hield de nationale oppositie in de houtgreep op een manier die de gevestigde orde zich niet beter kon wensen. Het is treurig dat door voornoemde jarenlange funeste praktijken de hele stroming geleden heeft en er thans zo hachelijk voorstaat. De kansen op een goede worteling in de samenleving door ten minste de opbouw van een wervende, overtuigende politieke formatie zijn onder zijn partijbewind vrijwel onbenut gelaten. Niemand zit dan ook nu te wachten op een voortzetting in de vorm van een partij onder zijn leiding met welke naam dan ook. Om elk misverstand te vermijden: een nieuwe, nationaalbewuste, welwillend bestuurde vereniging van centrumdemocraten blijft zeer gewenst, maar dan wel met geheel andere omgangsvormen en met andere naam en statuten.

Na de jongste verkiezingen waarbij de CD werd weggevaagd, werd uitgebreid commentaar gegeven van de kant van het Vlaams Blok. Merkwaardig is deze interesse wel te noemen, waar in de afgelopen jaren weinig inleving van onze zuidelijke geestverwanten, begrepen in nationalistische zin, voor de netelige partijpolitieke situatie in Nederland te bespeuren viel, terwijl omgekeerd volstrekte instemming gevraagd wordt voor de vorming van de kleine Vlaamse staat. Er bleek weinig bereidheid tot gesprek. Men is ook nogal gebrekkig en subjectief over Nederlandse aangelegenheden ingelicht. Zo wordt het heelnederlandse gesprek slechts eenrichtingverkeer en heel beperkt. Tracht het Vlaams Blok zich met deze opstelling aanvaardbaar te maken als gesprekspartner voor het publieke debat bij zijn noorderburen, met name bij de conservatief liberale VVD die overigens net zo min waarlijk nationaalgezind is als de vlaamse VLD ? Het wellicht goedbedoelde pleidooi met advies voor een jarenlange periode van partijpolitieke inactiviteit of in ieder geval stilte naar buiten toe komt hiermede in een vreemd daglicht te staan.

Terzijde zij opgemerkt dat het Vlaams Blok zelf weinig toont van een program van sociaal-economische solidariteit en op het immateriële vlak in zaken als abortus en euthanasie getuigt van zwaar katholieke standpunten, waardoor het zichzelf niet echt als een volksbrede middenpartij laat kennen. In vrijzinnig Nederland is met zulke standpunten een flinke groei voor een nationaalgezinde groepering niet te verwachten.

De Tweede Kamer-verkiezingen van 6 mei 1998 hebben voor de Janmaat-CD het te verwachten resultaat opgeleverd. De slechte, sociaal-onvriendelijke en eenzijdige profilering van de CD en met name van zijn voorman en lijsttrekker zelf heeft ertoe geleid dat er zelfs niet één zetel inzat. Natuurlijk kan Janmaat al te makkelijk de schuld voor het debacle neerleggen bij de vijandige media die niets hebben nagelaten om een negatief beeld van zijn partij te schetsen; en ook het stemmen per computer roept grote vraagtekens op vanwege de oncontroleerbaarheid en de manipuleerbaarheid, niet alleen inzake de uitslagen van de CD. Het geknoei had als gevolg dat weken na de verkiezingsdag de einduitslag nog niet officieel was, en dan gaat het nog slechts om mistellingen die erkend en aangevochten konden worden. Ook bij de provinciale verkiezingen van 1995 werd al veelvuldig gebruik en mogelijk misbruik van de computer gemaakt. In lijn met die provinciale statenverkiezingen waren de gemeenteraadsverkiezingen van maart dit jaar al puur slecht; Zoetermeer destijds 0,8 %, in maart wederom 0,8 %, en nu 0,4 %; Leiden destijds 1,0 %, in maart 0,9 % en nu 0,6 %. In de grote steden viel de CD nog veel harder terug. Den Haag in 1995 nog 2,2 %, in maart slechts 1,6 % en nu 1,1 %; in Rotterdam in 1995 nog 2,8 %, in maart slechts 1,6 % en nu 1,2 %. Gevolg was dat van de indertijd behaalde 77 raadszetels er maar één, in Schiedam, behouden bleef. De bedroevend slechte resultaten van de CD bij de provinciale verkiezingen van 1995 zijn door de partij zelf volledig veronachtzaamd.

De gehele tijd daarna is er door het partijbestuur geen noemenswaardige actie op touw gezet om het verloren terrein door organisatorische opbouw en werving terug te winnen. Janmmaat zelf leek zijn partij slechts te zien als een familiebedrijfje dat geen kaders nodig heeft maar alleen maar kiezers. Op grond van de voorheen geldende regels van de kieswet dacht hij procedureel zonder veel moeite zowel de gemeenteraadsverkiezingen als de kamerverkiezingen van dit jaar met genoegzaam tot redelijk succes te kunnen doorstaan om in ieder geval zijn zetels in de kamer te behouden. De regels werden echter met gelegenheidswetgeving van de socialist Rehwinkel midden 1997 in een handomdraai gewijzigd zodat ook zittende partijen in openbare organen bij nieuwe verkiezingen ondersteuningsverklaringen moeten overleggen. Aan partij-organisatie had Janmaat evenwel buitengewoon weinig gedaan wat hem nu opbrak. Hemel en aarde moesten bewogen worden om voldoende ondersteuning te krijgen voor de indiening van de kandidatenlijsten bij de diverse hoofdstembureaus. Beperkt werd dan ook meegedaan bij de gemeenteraadsverkiezingen. Voor de kamerverkiezing faalde de indiening van de kandidatenlijsten in de twee kiesdistricten Assen en Nijmegen.

Zelfs de straatterreur van jonge Marokkanen in Amsterdam Slotervaart en de gekke hoop van burgemeester Patijn dat vooral allochtonen na het jaar 2000 Amsterdan zullen besturen, voorvallen die in de Telegraaf breed uitgemeten voorpagina-nieuws werden - dit wellicht zo door deze krant gebracht om Bolkestein extra te steunen en hem mogelijk nog electoraal te verzekeren van Janmaat als dankbare zondebok op zijn flank in de Tweede Kamer -, vermochten deze laatste toch niet aan zijn zetel te helpen. Nogmaals Janmaat mag alle recht en reden hebben op de verkiezingsavond fel uit te halen naar de zeer laakbare pers, zelf behoort hij maar al te zeer ook de hand in eigen boezem te steken, waar hij jarenlang de kansen tot opbouw van een wervende organisatie behoorlijk getorpedeerd heeft en in het parlement heeft nagelaten om een brede visie op het overheidsbeleid in al zijn facetten uit te dragen. Zelfs het magere CD-partijprogramma heeft hij in het parlement niet over het voetlicht weten te brengen. Ten koste van de CD heeft de SP van Marijnissen door gestaag werken datgene bereikt wat Janmaat naliet. Dat is de SP niet te verwijten; Marijnissen gaf blijk van aanwezigheid en van overtuiging bij debatten op vele beleidsterreinen. Bovendien kaapte de VVD van Bolkestein met het wekken van valse hoop op een rigoreuze beperking van de immigratie kiezers weg bij de zeer smal geprofileerde CD. Het enige waar Janmaat zich mee kan troosten, is dat geen van de politieke nieuwkomers de kiesdrempel gehaald heeft. De Nederlandse Middenstandspartij van Martin Dessing is het ondanks enige promotie door de Telegraaf net zo min gelukt als Nederland Mobiel of de Natuurwetpartij van Wieteke van Dort; en ook de kibbelende ouderenpartijen zijn weggevaagd.

De redactie

terug naar hoofdblad heemland

naar Heemland, Nationaal verzet ?

naar Heemland 11, Verkiezingen

terug naar Heemland archiefjaar 1997

naar Heemland archiefjaar 1998